Deprem maden ocaklarını nasıl etkiler?
Büyük yıkımlara neden olan depremlerin, binlerce insanın yer altında çalıştığı maden bölgelerinde olması halinde nasıl sonuçlar doğuracağı sorusu akla geliyor. Uzmanlar, mühendislik hizmetlerinin ihmal edilmemesi halinde, depremin yer altında, yer üstün göre daha az yıkımı neden olduğunu belirtiyor.TMMOB Maden Mühendisleri Odası Yönetim Kurulu Başkanı Mehmet Torun, yaptığı açıklamada, depremin yol açtığı sarsıntıların yer üstünde ciddi yıkımlara yol açabildiğini, bunun zemin seçimi, binaların yetersizliği ve mühendislik projelerinin uygulanmamasıyla ilgili olduğunu söyledi.
Maden ocaklarındaki galeri boşluklarının sürekli üstlerindeki yığınlar nedeniyle maruz kaldığını basınca alıştığını anlatan Torun, şunları kaydetti:
''Ocaklarda uygulanan özel tahkimat sistemleri galeri boşluklarındaki çökmeleri önlüyor. Depremlerin yer altında, yer üstü yapılarına göre daha az yıkıma neden olduğunu görüyoruz. Sarsıntılarda yer altındaki yapılar daha iyi olduğundan yıkım da az oluyor. Dünyada yaşanmış depremlerde bunun örnekleri var. Hindistan'daki Koyna yer altı hidroelektrik santrali, büyük ölçekle bir depremde hafif hasar görmüştür. Depremlerin yer altı açıklıklarında yüzey yapılarına göre daha az hasar verdiği bir örnek de, 1976'da Çin'in Tangshan kentinde, 7.8 büyüklüğünde meydana gelen depremdir. Yaklaşık 242 bin kişinin öldüğü deprem, en yıkıcı afetlerden biridir. Depremin yakınındaki maden ocaklarında yerin 800 metre altında üretim yapılmaktaydı. Sarsıntı sırasında madende çalışan 10 bin işçinin çok büyük bölümü yer altından sağlık şekilde çıkmıştır. Bu durum, derin yer altı açıklıklarının yer üstü yapılarına göre daha güvenli olduğuna ilişkin örnektir.''
Torun, 1999 depremlerinde Bolu tünelinde de büyük hasarların meydana gelmediğine işaret ederek, ''Yaşanan tecrübeler yer altı galerilerinde sarsıntıların fazla hasara yol açmadığını gösteriyor. Dünyada ve ülkemizdeki depremlerde bunun örnekleri var. Madenlerdeki en önemli güvence tahkimat sistemlerinin uygulanmasıdır'' diye konuştu.
-''Madenler yerle birlikte sallanıyor''-
Maden ocaklarında mühendislik hizmetlerinin asla ihmal edilmemesi gerektiğini, ''bir şey olmaz'' mantığıyla hareket edilmesinin de yanlış olduğunu ifade eden Torun, bir vardiyada 1500 kişinin çalıştığı bir maden ocağında olası depremde yaşanacak göçüklerin felaketi arttıracağını, bundan dolayı da mühendislik hesapların tahkimatlarda ihmal edilmemesinin önem taşıdığını kaydetti.
Zonguldak Karaelmas Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Maden Mühendisliği Bölümü Öğretim Üyesi Yrd. Doç. Dr. Erdoğan Kaymakçı, yer üstü ile yer altı yapılarını deprem davranışları arasında önemli farkların bulunduğunu işaret ederek, şöyle dedi:
''Yer üstündeki yapıların belirli bölümleri zeminde olurken büyük kısmı dışarıda bulunuyor. Madenlerin ise tamamı yerin altında olduğundan yer ile birlikte sallanıyor. Bundan dolayı da depremde daha az etkiye maruz kalıyorlar. Depremde sırasında meydana gelen sismik dalgalar en yüksek etkiyi yeryüzünde gösteriyor. Yer altında özellikle kayalık alanlarda deprem dalgası hafif hissedilir. Tahkimatlı tüneller için sarsıntının neden olduğu hasar, küçük parça kopmaları, kaplamada çatlakların dışında görülmez.''
-''Madenler güvenli yer üstünü dikkat''-
TMMOB Jeoloji Mühendisleri Odası Zonguldak Temsilcisi Şaban Koç da, Zonguldak'ın Kuzey Anadolu Fay zonu ile Bartın fayının etkisi altıda kalabilecek 2. Derece Deprem Bölgesinde yer aldığına işaret ederek, ''Bartın fayı aktif bir fay olup en son 1968 yılında bir deprem üretmiş, yöremizde de ciddi şekilde etkisini göstermiştir. Dikkat edilmesi gereken bir faydır'' dedi.
Zonguldak'ın 170 yıllık madencilik geçmişi ve kültürü bulunduğunu anlatan Koç, şöyle devam etti:
''Olası bir depremin yer altındaki ana galerilerde ciddi anlamda bir yıkıntıya yol açması mümkün değildir. Depremi üreten dalgalar yerin altında kayaçların içinde yol alarak ilerlemektedirler. Bu dalgaların yer yüzünde yaptığı tahribat çok daha fazladır. Yer altındaki ana galeri ve diğer tesisler tahkimatlı ve sağlam yapılar olduğundan depremde ciddi sorunlar yaşanmaz. Deprem çok az hissedilebilir ve çürük zeminlerde de demir bağı aralarından yer yer ufak çaplı tavandan posta akması şeklinde göçükler meydana gelebilir. Ancak ciddi anlamda bir tahribat söz konusu olmayacaktır.''
Koç, madenlerle ilgili öncelikli sorunun tasman (madencilikte yer altında oluşan boşlukların, yer üstünde meydana getirdiği çöküntü) olduğunu ifade ederek, şunları kaydetti:
''Olası depremin şiddeti ve büyüklüğüne göre şehrimizde ciddi sıkıntılar yaşanabilir. Burada tasman yani eski yer altı imalatları ve kalker boşluklarında sarsıntıyla oluşabilecek çökmeler potansiyel risk olarak önümüzde durmaktadır. Bununda önüne geçilmez bir durum olduğunu düşünmüyorum. Yerel yönetimlerin güvenli binaların yapılması için öncelikle jeoloji mühendisi istihdam etmesi gerekmektedir. Türkiye Taşkömürü Kurumu (TTK) ile işbirliği içinde ilimizin tasman ve yer altı imalat haritaları çıkartılarak, ileri ki dönemlerde üretim yapılacak alanların net olarak ortaya konulması da gerekmektedir. Buralarda, imar tadilatına gidilmesini yönünde çalışma başlatması gerekmektedir. Tasman bölgelerinde yapılan çok katlı binalar, başta belediyenin, yapanların ve içinde oturanların başını ağrıtacaktır. Binalarda zamanla oturmalar ve yer yer çatlaklar yaşanabilmektedir.''
''Madenler çökmez''
TTK İş Güvenliği ve Eğitim Daire Başkanı Mesut Öztürk de herhangi deprem sırasında ocaklarda arazinin kendini tutacağını, galeri boşluklarıyla oluşan alanın yükünü de tahkimatlarla tutulduğunu belirterek, şöyle dedi:
''Herkesin aklında 'deprem olduğunda ocaklar çöker' diye yanlış bir düşünce var. Olası bir depremde madenler çökmez, arazi zaten kendi kendini tutar. Sadece bizim tahkimat yaptığımız kısmın üzerindeki alanın çökmesini biz engelliyoruz. Galeri boşluklarını ne kadar dar yaparsanız sağlam oluyor. Buna rağmen yeterli desteği yoksa, altında boşluklar varsa tavandan ufak tefek dökülmeler yaşanabilir. Fakat büyük göçükler meydana gelmez.''